ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳ ପାଳୁଥିଲା ନାରୀତ୍ବର ପର୍ବ ରଜ

The scientific reason behind the raja parba

‘ରଜ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ଏକ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ଗଣପର୍ବ I ଏହି ଦିନ ମା’ବସୁମତୀ ରଜସ୍ୱଳା ହୋଇଥାନ୍ତି I ତେଣୁ ବର୍ଷରେ ରଜ ୩ ଦିନ ପୃଥିବୀ ମା’କୁ କଷ୍ଟ ନ ହେବା ପାଇଁ ଭୂମି ସଂଲଗ୍ନ କୌଣସି କାମ କରାଯାଏ ନାହିଁ I ରଜ ୪ର୍ଥ ଦିନରେ ବସୁମତୀ ସ୍ନାନ ପରେ ପୂର୍ବ ପରି ଚାଷ କାମ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥାଏ I

ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ତଥା ଗଣ ପର୍ବ ଭାବେ ରଜ ପରିଚିତ । ଏହା ତିନିଦିନ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହାର ପ୍ରଥମ ଦିନକୁ ପହିଲି ରଜ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନକୁ ରଜ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଏବଂ ତୃତୀୟ ଦିନକୁ ଭୂମି ଦାହ ବା ଭୂମି ଦହନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପହିଲି ରଜର ପୂର୍ବ ଦିନକୁ ସଜବାଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦିନରେ ଝିଅବୋହୂମାନେ ସଜବାଜ ହୁଅନ୍ତି । ସେହିପରି ଚତୁର୍ଥ ଦିନକୁ ବସୁମତି ସ୍ନାନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦିନରେ ମାତା ଭୂଦେବୀଙ୍କୁ ଗାଧୋଇ ଦିଆଯାଏ, ଯାହା ଚାଷ ଆରମ୍ଭକୁ ସୂଚାଏ । ରଜ ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ‘ରାଜସ୍‌’ରୁ ଆସିଛି, ଯାହା ନାରୀମାନଙ୍କର ନାରୀତ୍ୱ ବା ରଜବତୀମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ପର୍ବରେ ପୃଥିବୀକୁ ମାତା ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଇ ବର୍ଷା ଋତୁର ଆଗମନରେ ପୃଥିବୀମାତା ରଜସ୍ୱଳା ହେବା ଓ ନୂଆ ଶସ୍ୟ ଜନ୍ମ ହେବାର ସାଙ୍କେତିକ ଭାବ ବହନ କରୁଛି । ଏହି ଦିନରେ ଚାଷୀମାନେ ବସୁମତୀ ମାତା ବା ଭୂଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିବା ସହିତ ହଳଲଙ୍ଗଳକୁ ମଧ୍ୟ ପୂଜା କରନ୍ତି । ଏହାସହ ଚାଷୀମାନେ ଚାଷ କାମରୁ ତିନିଦିନ ପାଇଁ ବିରତି ନେଇଥାନ୍ତି ।

ରଜର ବିଶେଷତ୍ୱ
ଆଷାଢ ମାସରେ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷାର ଆଗମନରେ ମେଘ ଓ ମାଟିର ମିଳନ ହୁଏ । ଯାହା ଫଳରେ ମାଟି ମା’ ରଜସ୍ୱଳା ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ମା’ ଯେଭଳି ପ୍ରଜନନ ପୂର୍ବରୁ ବିଶ୍ରାମ ଆବଶ୍ୟକ କରେ, ଠିକ୍‌ ସେହିପରି ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହେବାକୁ ଯାଉଥିବା ମାଟି ମା’କୁ ରଜ ତିନିଦିନ ବିଶ୍ରାମ ଦିଆଯାଏ ବୋଲି ଲୋକବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ପହିଲି ରଜରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପର୍ବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ତିନିଦିନ ଧରି ଧରଣୀ ମାତାକୁ ବିଶ୍ରାମ ଦିଆଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ଭୂ-ଖନନ ବାରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ମାତୃଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ସାହ, ଉନ୍ମାଦନା ଓ ନୂତନ ଶକ୍ତି ଜାଗ୍ରତ କରିବା ପାଇଁ ଏହାକୁ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଆଷାଢ଼ର ପହିଲି ବର୍ଷାରେ ମାଟି ମା’ର ପ୍ରଜନନ ଶକ୍ତି ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥାଏ, ଏହି କାରଣରୁ ଧରଣୀମାତାକୁ ରଜସ୍ୱଳା ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । କୁମାରୀମାନେ ରଜପର୍ବର ମଉଜ ଭିତରେ ଜଣେ ନାରୀର ଚଳଣି, ଆଚାର ସଂହିତାକୁ ବିଧିବଦ୍ଧଭାବେ ପାଳିଥାଆନ୍ତି ।

ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯେତେବେଳେ ଝିଅଟିଏ ନାରୀ ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ, ଏହି ଆଚାର ସଂହିତା ତାକୁ ସହାୟ ହୋଇଥାଏ । ରଜ ତିନିଦିନ ଧରି ରଜସ୍ୱଳା ନାରୀଭାବେ ଧରଣୀମାତାକୁ କଷ୍ଟ ନ ଦେଇ, ଭୂମି କର୍ଷଣ ନ କରି, ବିଶ୍ରାମ ଦେଲାଭଳି, କଟା, ବଟା ଆଦି ଘରକାମ ନକରି କୁମାରୀମାନେ ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି । ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ ବେଳେ ଘରଣୀମାନେ ସାଧାରଣ କାମରୁ ଛୁଟି ନେଇ ନାନାଦି ଖେଳରେ ମାତନ୍ତି । ଅଭିଆଡ଼ିମାନେ ଶାଢ଼ୀ ପିନ୍ଧି ସଜବାଜ ହୋଇ ପୋଡପିଠା ଓ ରଜପାନ ଖାଇବା ସହିତ ରଜଦୋଳି ଖେଳ, ପୁଚି ଖେଳ ଆଦିରେ ସମୟ ଅତିବାହିତ କରନ୍ତି । ସେହିପରି ପୁଅମାନେ ଲୁଡୁ, ତାସ୍‌, ବାଗୁଡ଼ି ଆଦି ଖେଳ ଖେଳି ଏହି ଦିନକୁ ମନଭରି ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏହି ତିନିଦିନ ଧରିତ୍ରୀ ମା’କୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ କେହି ଭୂଇଁ ଉପରେ ଖାଲି ପାଦରେ ଚାଲନ୍ତି ନାହିଁ । କଦଳୀ ପାଟୁଙ୍ଗାରେ ଚପଲ ତିଆରି କରି ଭୂଇଁ ଉପରେ ଚାଲିବାର ବିଧି ରହିଛି ।
ରଜଗୀତ
ବନସ୍ତେ ଡାକିଲା ଗଜ
ବରଷକେ ଥରେ ଆସିଛି ରଜ
ଆସିଛି ରଜଲୋ
ଘେନି ନୂଆ ସଜବାଜ…
ରଜ ତିନିଦିନ ଝିଅବୋହୂମାନେ ଏହି ଲୋକପ୍ରିୟ ଗୀତକୁ ଗାଇଥାଆନ୍ତି । ଏହି ଗୀତ ଲୋକମୁଖରେ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଲୋକମୁଖରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା ଏହି ଗୀତ ପରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ମୁଦ୍ରିତ ପୁରାତନ ପ୍ରକାଶନଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ପହିଲି ରଜ ଓ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ମାଗୁଣୀ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ରେକର୍ଡ ରଜଦୋଳି ଗୀତ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଗୀତଟି ବହୁ ବଡ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହାର ପ୍ରଥମ ପଂକ୍ତିଟି ବେଶ୍‌ ଜଣାଶୁଣା ।