ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଓଷାରେ ଉଷୁନା ଖୁଦର ମହତ୍ତ୍ବ

‘ବନ୍ଦଇ ଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ, କମଳା ଦେବୀଙ୍କ ସଙ୍ଗାତ। ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରାଣ ନାହା, ଶୋଭିତ ଶଙ୍ଖଚକ୍ର ବାହା’ । ରବିବାର ସଂଧ୍ୟା ହେଉ ହେଉ ସହରର ପ୍ରତିଟି ଗଳିକନ୍ଦି, ଆବାସିକ କଲୋନି, ହଷ୍ଟେଲ୍‌ ଓ ମେସ୍‌ରୁ ଭାସି ଆସେ ଏହି ପୁରାଣ। ଭାଦ୍ରବ ମାସ(ଅଗଷ୍ଟ-ସେପ୍ଟମ୍ବର) ଆସିଲେ ଏହି ଦୁଇ ପଦକୁ କୁଆଁରୀମାନେ ଗୁଣୁଗୁଣାଉଥିବା ଶୁଣାଯାଏ । ଆଉ ଏଇ ମାସର ପ୍ରତି ରବିବାର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଉପକୂଳ ଓଡ଼ିଶାର ଘରେ ଘରେ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିବେଶରେ ଏହି ଗୀତକୁ ଝିଅ, ବୋହୂମାନେ ଗାଆନ୍ତି । ଅବସର ଥାଏ ‘ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଓଷା’ ବା ‘ଭାଲୁକୁଣୀ ଓଷା’ । ଭାଇମାନଙ୍କ ଶୁଭ ମନାସି କରାଯାଉଥିବା ଏହି ଓଷାଟି ଓଡ଼ିଆ ଘରର ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତି ସହ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଛି । ଏବେ ବି ଗାଁ ଗହଳିରେ ଜାକଜମକରେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି ଏହି ପର୍ବ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଅନୁସରଣ କରାଯାଉଥିବା ଅନେକ ପର୍ବ ପର୍ବାଣୀ ସହ ଓଷା, ବାର, ବ୍ରତ ର ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।

ଓଡିଆଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପାଳନ କରାଯାଉଥିବା ଏହିପରି ଏକ ଉତ୍ସବ ହେଉଛି ଖୁଦୁରୁକୁଣି ଓଷା । ଯାହାକୁ ଭାଲୁକୁଣୀ ଓଷା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କରେ ଭାଦ୍ରବ ମାସରେ ଅଥବା ଶ୍ରାବଣର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ପରେ ପଡୁଥିବା ରବିବାରରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ପର୍ବ ସମୟରେ ଦେବୀ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କୁ ଝିଅମାନେ ପୂଜା କରନ୍ତି, ନିଜ ଭାଇମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ମଙ୍ଗଳ ମନାସି ଏହି ବ୍ରତ ରଖନ୍ତି । ଏହା ଭାଇ ଏବଂ ଭଉଣୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କର ପବିତ୍ରତା ଏବଂ ଉତ୍କର୍ଷତାକୁ ଦର୍ଶାଏ । ତେବେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କିଭଳି ଭାବେ ଏହି ବ୍ରତ ପାଳନ ହୁଏ । ପୂଜା କୋଠୀରେ ଝିଅମାନେ ମିଶି ପଟି ଏବଂ ଭାଲୁକୁଣି ଙ୍କୁ ପୁଷ୍ପମାଲ୍ୟରେ ସଜାଇଥାନ୍ତି । କୋଠୀରେ ବାଳଭୋଗ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଫଳ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ତେବେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଝିଅ ଏକ ‘ବ୍ରତ’ (କଦଳୀ ସହିତ ରଙ୍ଗିତ ଏକ ଧଳା ଧଳା ସୂତା) ଏବଂ ‘ଦୁବପୁଡା’ (ଡୁବା ଘାସ, ଫୁଲ, ପୁରା କଞ୍ଚା ଚାଉଳର ଏକ ଛୋଟ ପୁଷ୍ପ) ନିଜ ହାତରେ ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି । ପୂଜା ଏବଂ ନୈବେଦ୍ୟ ସମାପ୍ତ ହେବା ପରେ, ସେମାନେ ଏହାକୁ ବାମ ହାତରେ ବାନ୍ଧନ୍ତି । ‘ବାଳଭୋଗ’ ପରେ ଝିଅ ମାନେ ଏକ ଶାକାହାରୀ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ଉପବାସ ଭାଙ୍ଗନ୍ତି । ଯେପରିକି ଅରୁଆ ଅନ୍ନ, ଡାଲମା ଇତ୍ୟାଦି । ତେବେ ଏହି ବ୍ରତରେ ଉଷୁନା ଖୁଦର ମହତ୍ତ୍ବ ଅନେକ ରହିଛି । ତପୋଇ ନିଜ ଭାଇମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଖୁଦ ଭିକ୍ଷା କରି ବ୍ରତ ପାଳିଥିଲା । ଉଷୁନା ଖୁଦ ଖାଇ ଭାଇ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଷୁନା ଖୁଦରେ ମାଙ୍କ ପଖରେ ଭୋଗ ଲଗାଇଥିଲା । ତେବେ ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଗଲେ ଝିଅମାନେ ପୁଣି ଥରେ ‘କୋଠୀ’ରେ ଏକାଠି ହୁଅନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟା ପୂଜା ସମୟରେ ‘ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ବ୍ରତା କଥା’ ପାଠ କରାଯାଏ ଯାହା ତା’ପୋଇର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କାହାଣୀ ବିଷୟରେ କହିଥାଏ । ଝିଅମାନେ ଦେବୀଙ୍କୁ ‘ଲିଆ’ ଅର୍ପଣ କରନ୍ତି । ପୂଜା ସମାପ୍ତ ହେବା ପରେ, ସେମାନେ ଏହି ‘ଲିଆ’କୁ କ୍ଷୀର କିମ୍ବା କଦଳୀ ସହିତ ମିଶାଇ ଚିନି ସହିତ ମିଠା କରି ରାତ୍ରି ଭୋଜନ କରନ୍ତି । ଏହିପରି ଭାବେ ଖୁଦୁରୁକୁଣି ଓଷା କରାଯାଇଥାଏ ।